Η ψηφιακή εποχή φέρνει νέους τρόπους δημοσίευσης αποτελεσμάτων της έρευνας. Κάτι που όμως συχνά προσκρούει στους περιορισμούς των αδειών χρήσης και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες όπως η Zentralbibliothek für Wirtschaftswissenschaften καλούνται να αντιμετωπίσουν το θέμα. Αλλά πώς;
Όλο και περισσότερες επιστημονικές δημοσιεύσεις εκδίδονται ψηφιακά, και οι σχετικές πληροφορίες πρέπει να διατίθενται γρήγορα, άμεσα και δωρεάν: Η ZBW –η Deutsche Zentralbibliothek für Wirtschaftswissenschaften (Γερμανική Κεντρική Βιβλιοθήκη Οικονομικών Επιστημών)– διατύπωσε ως μία από τις πρώτες επιστημονικές βιβλιοθήκες της Γερμανίας την απάντησή της σε αυτές τις μεγάλες προκλήσεις με τη στρατηγική της του 2015-2020. Στη μετάβασή της προς τη μορφή μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης εφαρμόζει βήμα βήμα στη διαχείριση του καταλόγου της μια στρατηγική e-preferred: Σε όλες τις αποφάσεις πρόσκτησης νέων τίτλων προτιμάται η ψηφιακή μορφή μιας δημοσίευσης, υπό την προϋπόθεση ότι είναι προσβάσιμη σε υπερτοπικό επίπεδο και διαθέσιμη σε μόνιμη βάση.
Η ZBW είναι ένας φορέας που χρηματοδοτείται τόσο από την Ομοσπονδία όσο και από τα κρατίδια και επιτελεί το εθνικό καθήκον της υπερτοπικής βιβλιογραφικής κάλυψης. Όσον αφορά τον κατάλογό της είναι η μεγαλύτερη παγκοσμίως βιβλιοθήκη οικονομικών επιστημών. Η αποστολή της, δηλαδή η υπερτοπική και μόνιμη διάθεση της παραγωγής δημοσιεύσεων των οικονομικών επιστημών, την ξεχωρίζει από άλλες επιστημονικές βιβλιοθήκες στη Γερμανία – και στον ψηφιακό κόσμο σημαίνει μια ιδιαίτερη πρόκληση.
Η ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΩΣ ΔΟΜΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Η ZBW διαπραγματεύεται για υπερτοπικές άδειες, είναι ο κύριος διαπραγματευτής στις συζητήσεις με κονσόρτσια και αναπτύσσει νέα μοντέλα αδειοδότησης σε συνεργασία με εκδοτικούς οίκους. Έτσι, εξασφαλίζεται συνήθως μια περιορισμένη πρόσβαση σε δημοσιεύσεις, η αποθήκευση όμως πολλές φορές είτε δεν επιτρέπεται είτε επιτρέπεται έπειτα από κάποιο συγκεκριμένο διάστημα. Ένα ακόμη δομικό στοιχείο της στρατηγικής e-preferred είναι για τον λόγο αυτό η δημιουργία αποθετηρίων, δηλαδή server εγγράφων, στα οποία οι δημοσιεύσεις θα διατίθενται, ει δυνατόν, με ανοιχτή πρόσβαση. Με το Econstor η ZBW διαθέτει ήδη έναν από τους μεγαλύτερους και υψηλού επιπέδου servers δημοσιεύσεων στον κλάδο των οικονομικών επιστημών. Σε αυτόν αρχειοθετούνται επιλεγμένες δημοσιεύσεις των οικονομικών επιστημών – κυρίως σε μορφή pdf.
HOSTING, ΑΡΧΕΙΟΘΕΤΗΣΗ, ΔΙΑΔΟΣΗ
Με σκοπό να μπορέσει να δοθεί η εικόνα όλου του φάσματος της συλλογής της ZBW, υλοποιήθηκε το Ψηφιακό Αρχείο ως νέο αποθετήριο – δηλαδή ως νέος κατάλογος. Εκεί μπορούν να φιλοξενηθούν, να αρχειοθετηθούν και να αποκτήσουν ένα μόνιμο αναγνωριστικό (Persistent Identifier) όλες οι τρέχουσες μορφές αρχείων. Η πρόσβαση σε επιλεγμένες ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις μπορεί να γίνει τοπικά, κατά οργανισμούς ή με χρονικό περιορισμό (Closed Access). Η πρόσβαση γίνεται μέσα από την ερευνητική πύλη της ZBW, EconBiz.
Η διαδικασία ξεκινά με την επιλογή περιεχομένου. Στο τέλος ελέγχεται αν η ψηφιακή δημοσίευση μπορεί με ασφάλεια να παρατεθεί ως πηγή μακροπρόθεσμα και, επομένως, αν μπορεί να είναι μόνιμα διαθέσιμη σε ανοιχτή πρόσβαση. Στην περίπτωση αυτή ακολουθεί μια επιβεβαίωση χωρίς αποθήκευση. Για την αντίθετη περίπτωση ελέγχεται κατ’ αρχάς αν υπάρχει μια άδεια ανοιχτού περιεχομένου (OCL). Εάν ναι, τότε το αρχείο αποθηκεύεται απευθείας στο Ψηφιακό Αρχείο. Διαφορετικά, ζητούνται δικαιώματα χρήσης, κατά κανόνα από τον εκδοτικό οργανισμό. Κατά κύριο λόγο ζητούνται δικαιώματα φιλοξενίας, αρχειοθέτησης και μακροπρόθεσμης αρχειοθέτησης, καθώς και διανομής σε ανοιχτή πρόσβαση. Τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας δείχνουν ότι η ιδέα της ανοιχτής πρόσβασης έχει υιοθετηθεί από τα ακαδημαϊκά συστήματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, η εξασφάλιση δικαιωμάτων δυσχεραίνεται λόγω του ισχύοντος στη Γερμανία δικαίου πνευματικών δικαιωμάτων: Οι κανόνες του οδηγούν σε περίπλοκες συμφωνίες χρήσης και έχουν ως αποτέλεσμα μια αυξανόμενη ανάγκη ειδικών νομικών γνώσεων.
Για την υποστήριξη των βιβλιοθηκονομικών διαδικασιών επωφελής θα ήταν η χρήση μίας και μοναδικής επιλογής λογισμικού, αλλά ως τώρα δεν έχει βρεθεί κάποια ικανοποιητική σχετική λύση. Περαιτέρω εξελίξεις στην τεχνολογία, που θα διευκολύνουν μια πιο αποτελεσματική μεταφόρτωση δημοσιεύσεων από το Δίκτυο στο Ψηφιακό Αρχείο, είναι υπό επεξεργασία.
ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ
Πέρα από τις πτυχές που σχετίζονται με τις τεχνικές δυνατότητες και τα πνευματικά δικαιώματα, η κατάρτιση των εμπλεκόμενων εργαζομένων είναι σημαντική προϋπόθεση για μία επιτυχημένη στρατηγική e-preferred. Εδώ συμπεριλαμβάνονται σεμινάρια κατάρτισης στις τεχνολογικές καινοτομίες αλλά και μια ενδεδειγμένη γενική ανάπτυξη δεξιοτήτων. Η ZBW έχει επιτύχει θετικά αποτελέσματα με την εισαγωγή μικρών ομάδων σε νέες διαδικασίες εργασίας και συγκεκριμένα ποιοτικά κριτήρια. Αν και θα πρέπει να σημειωθεί ότι στις διαδικτυακές δημοσιεύσεις υπάρχουν τόσο πολλές διαφορετικές επιλογές, ώστε δεν μπορούν να αποτυπωθούν όλες οι διαδικασίες σε πρότυπα. Γι’ αυτό και πρέπει να προωθηθεί επίσης η ικανότητα να διαχειρίζεται κανείς την πολυπλοκότητα αλλά και να εργάζεται δημιουργικά και στοχευμένα προς την εξεύρεση λύσεων.
Η εμπειρία δείχνει επίσης ότι μια στρατηγική e-preferred σημαίνει και μεγαλύτερο όγκο εργασίας κατά την επεξεργασία των ηλεκτρονικών δημοσιεύσεων και, επομένως, αυξημένες ανάγκες προσωπικού. Παρ’ όλα αυτά, λαμβάνοντας υπόψη τον ψηφιακό μετασχηματισμό στο ακαδημαϊκό σύστημα, η εφαρμογή μιας τέτοιας στρατηγικής είναι για τις βιβλιοθήκες μια σημαντική ευκαιρία που αξίζει να αδράξουν.
ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΕΣ
Η Karin Wortmann είναι διευθύντρια του Προγράμματος Ανάπτυξης Καταλόγου και Μεταδεδομένων της ZBW.
Η Regine Lipka είναι διπλωματούχος βιβλιοθηκονόμος στην ZBW και εργάζεται στο τμήμα Ψηφιακού Αρχείου.
Μετάφραση: Πελαγία Τσινάρη.
Copyright: Κείμενο: Goethe-Institut, Karin Wortmann, Regine Lipka . Το κείμενο αυτό υπόκειται σε άδεια Creative Commons Namensnennung – Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland Lizenz.
—
Πηγή άρθρου: https://www.goethe.de/bibl