Τί είναι ένα Μαθησιακό Περιβάλλον;
Ο όρος μαθησιακό περιβάλλον (“learning environment“) μπορεί να αναφέρεται σε μια εκπαιδευτική προσέγγιση, σε ένα πολιτιστικό ή φυσικό περιβάλλον στο οποίο συμβαίνει η διδασκαλία και η εκμάθηση, ενώ ο όρος χρησιμοποιείται συχνά κι ως μια πιο οριστική εναλλακτική λύση στην έννοια “τάξη”.
Προέλευση
Προτού συνεχίσουμε στην καρδιά του άρθρου, είναι ενδιαφέρον να κάνουμε μια σύντομη ανασκόπηση στην ετυμολογία και σημασία της λέξης “σχολείο” σε κάποιες διαφορετικές μεταξύ τους κουλτούρες. Στα ιαπωνικά, για παράδειγμα, το “σχολείο” λέγεται gakuen, λέξη που κυριολεκτικά σημαίνει “κήπος της μάθησης” (“garden of learning”). Επίσης, η λέξη που χρησιμοποιείται στα γερμανικά είναι Kindergarten, δηλαδή “κήπος για τα παιδιά” ή αργότερα “κήπος στον οποίον τα παιδιά μπορούν να μεγαλώσουν με έναν φυσικό τρόπο”. Τέλος, η αγγλική λέξη που περιγράφει το σχολείο (school) προέρχεται από την ελληνική λέξη σχολή, η αρχική σημασία της οποίας είναι αναψυχή (leisure). Έκτοτε, βέβαια, η αρχική έννοια της λέξης σχολείο παραποιήθηκε αρκετά μέσω των πρακτικών που ακολουθήθηκαν.
Η έλευση του 20ου -αλλά κυρίως του 21ου- αιώνα παρ’, βρίσκει πολλούς παράγοντες της σύγχρονης κοινωνίας σε μια προσπάθεια επανατοποθέτησης ως προς το θέμα. Μέσα από την (επαν)ανακάλυψη παλιών και νέων παιδαγωγικών μεθόδων και τρόπων μάθησης, η σημασία του όρου μαθησιακό περιβάλλον έρχεται ξανά στο προσκήνιο και το τι θεωρούμε πλέον αποτελεσματική διδακτική μέθοδο, αλλά κυρίως ο ρόλος που ο περιβάλλον χώρος (μεταφορικά και κυριολεκτικά) παίζει σε αυτήν, επανεξετάζεται.
To πρόγραμμα “Educational Spaces 21. Open up!”
Το πρόγραμμα “Educational Spaces 21. Open up!” προσεγγίζει τα σχολεία ως μαθησιακά περιβάλλοντα με την ευρύτερη και πιο σύγχρονη έννοια του όρου. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζει την “ανοιχτότητα” των σχολείων ως μαθησιακά περιβάλλοντα ως προς τις παραμέτρους της αρχιτεκτονικής, τεχνολογικής και κοινωνικής τους κουλτούρας. Βασιζόμενοι σε εκτενή έρευνα και παρατήρηση “καλών πρακτικών” (good practices) ως προς αυτούς τους τρεις άξονες σε σχολεία της Πολωνίας, Γερμανίας, Σουηδίας κι άλλων Ευρωπαϊκών χωρών, οι ερευνητές του συγκεκριμένου προγράμματος συνέταξαν έναν οδηγό (προς το παρόν διαθέσιμων στα αγγλικά κι άλλες γλώσσες πλην των ελληνικών) ο οποίος διακρίνεται στα παρακάτω μέρη:
- Εισαγωγή (The Educational Spaces 21 – Introduction) –> επεξήγηση της διασύνδεσης μεταξύ φυσικού, τεχνολογικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, αλλά και πως τα τρία αυτά συνδέονται με την παιδαγωγική.
- Μέρος Πρώτο: Μαθησιακά Περιβάλλοντα από Φυσική και Αρχιτεκτονική Σκοπιά (Physical and Architectural Learning Environments) –> Ανταποκρίνεται η σημερινή αρχιτεκτονική κι ο σχεδιασμός των σχολείων στις ανάγκες των μαθητών του 21ου αιώνα? Έρευνα για την αναζήτηση των βέλτιστων μαθησιακών περιβαλλόντων εντός κι εκτός τάξεων.
- Μέρος Δεύτερο: Εικονικά και Τεχνολογικά Μαθησιακά Περιβάλλοντα (Virtual and Technological Learning Environments) –> Οι δυνατότητες των νέων τεχνολογιών στον επαναπροσδιορισμό όχι μόνο των σχολικών υποδομών, αλλά και της ίδιας της μαθησιακής διαδικασίας.
- Ο τελευταίος οδηγός αφορά τα Κοινωνικά και Πολιτιστικά Μαθησιακά Περιβάλλοντα (Social and Cultural Learning Environments) –> Η έννοια κι ο ρόλος της “ανοιχτότητας” του σχολείου στη συνεργασία μεταξύ μαθητών και δασκάλων αλλά κι αυτών με την τοπική κοινωνία.
Σημαντικό: οι προτάσεις που παρατίθενται στον οδηγό συνοδεύονται κι από αντίστοιχους δείκτες που υποδεικνύουν το “βαθμό δυσκολίας” υλοποίησης της κάθε πρότασης και τις ανάγκες καθεμιάς από αυτές (οικονομικές, χρονικές, τεχνικές κλπ) αν κι όπου αυτές υπάρχουν. Έτσι, διευκολύνεται η υλοποίησή τους ανάλογα με τους εκάστοτε πόρους κάθε εκπαιδευτικής δομής ή κοινότητας.
Η Επίδραση της Κουλτούρας στην Εκπαίδευση
Σύμφωνα με το αντίστοιχο λήμμα της βικιπαίδεια(“Culture”), ως κουλτούρα ορίζουμε γενικά τις πεποιθήσεις, τα έθιμα, τις τέχνες, τις παραδόσεις και της αξίες μιας κοινωνίας, μιας ομάδας ή ενός τόπου σε μια δεδομένη στιγμή. Η κουλτούρα επίσης ασκεί πολύ ισχυρή επιρροή στη συμπεριφορά των εκπαιδευτικών, των μαθητών και της κοινωνίας στον εκάστοτε τόπο. Κατά συνέπεια, η πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση μιας κοινωνίας ασκεί άμεση επίδραση στη δυνατότητά της να υποστηρίξει τις εκπαιδευτικές της δομές.
Έτσι, ενώ οι παραπομπές στους οδηγούς που παρατίθενται παραπάνω, αποτελούν πολύ καλογραμμένες πηγές αναφοράς δεν πρέπει να ξεχνάμε πως δεν μπορούν (και δεν πρέπει) να λειτουργήσουν ως συνταγές που καλούμαστε να ακολουθήσουμε κατά γράμμα. Ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε σε εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις πρέπει ίσως περισσότερο από οπουδήποτε αλλού να λαμβάνουμε υπόψιν τα αντίστοιχα “περιβάλλοντα” στα οποία αυτές αποβλέπουν. Έτσι, η ολική -ή επιλεκτική- εφαρμογή πρωτοβουλιών όπως αυτές που παρατίθενται στους παραπάνω οδηγούς, πρέπει να εξετάζεται και να προσαρμόζεται κάθε φορά κατά περίπτωση, ανάλογα με τις τοπικές δυνατότητες κι ανάγκες*.
Σε κάθε περίπτωση όμως, και λαμβάνοντας πάντοτε σοβαρά υπ’όψιν τις προκλήσεις που κάθε χώρα καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα, προγράμματα όπως το “Educational Spaces 21. Open up!” δεν πρέπει να απορρίπτονται με το πρόσχημα πως των μη υλοποιήσιμων/ρεαλιστικών προτάσεων. Αντίθετα όμως, η αντιμετώπισή τους με ανοιχτό πνεύμα, θετική και δημιουργική διάθεση μπορεί να καταστήσει χρήσιμη τη γνώση κι έμπνευση που έχουν να μας προσφέρουν, οδηγώντας ακόμη και σε αργές αλλά σταθερές, βιώσιμες λύσεις που όμως μακροπρόθεσμα θα θέσουν τα θεμέλια για πιο βιώσιμες, συνειδητοποιημένες κι αρμονικά διαφορετικές κοινωνίες.
πηγές:
https://www.openeducationeuropa.eu/en/resource/guidebooks-designing-modern-and-learning-rich-learning-environments
https://en.wikipedia.org/wiki/Learning_environment
*Αν ενδιαφέρεστε για μια πιο πλήρη προσέγγιση της σημασίας της διαφορετικότητας στην κουλτούρα κάθε χώρας όταν πρόκειται για εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, αλλά και για τον κίνδυνο που διατρέχουμε όταν υπό το πρίσμα της ομογενοποίησης αγνοούμε αυτήν τη διαφορετικότητα, σας συνειστώ ανεπιφύλλακτα το παρακάτω βίντεο (TED talk): GERM that kills schools. Ο ομιλητής αυτού του βίντεο, Pasi Sahlberg, είναι Φινλανδός ερευνητής, δάσκαλος και πολιτικός στον χώρο της εκπαίδευσης και μεταξύ των πρωταγωνιστών στις πρόσφατες ριζικές μεταρρυθμίσεις του εκπαιδευτικού συστήματος της Φινλανδίας.