Μια πολύ ενδιαφέρουσα διάλεξη για τις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες, από τον Andreas Fickers, Καθηγητή Σύγχρονης και Ψηφιακής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Λουξεμβούργου και Διευθυντή του Κέντρου για τη Σύγχρονη και Ψηφιακή Ιστορία (Luxembourg Center for Contemporary and Digital History, C2DH), είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την Τετάρτη 6 Φεβρουαρίου, όσοι παρευρέθηκαν στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
Η διάλεξη αυτή εγκαινίασε έναν νέο κύκλο διαλέξεων με τίτλο “Μεγάλα Δεδομένα, Νέα Μέσα, Ζητήματα Τεκμηρίωσης: Μαθαίνοντας από πρωτοπόρα εγχειρήματα” που διοργανώνεται από το Επιστημονικό Συμβούλιο του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, με την υποστήριξη του ΔΠΜΣ «Επιστήμη, Τεχνολογία, Κοινωνία – Σπουδές Επιστήμης και Τεχνολογίας» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο καθηγητής Α. Fickers μίλησε για το πρωτοπόρο εγχείρημα του C2DH και μέσω αυτής της παρουσίασης διατύπωσε τις σκέψεις του σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί στις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Digital Humanities), προτείνοντας την κατεύθυνση στην οποία θα πρέπει να κινηθεί η Ψηφιακή Ιστορία ώστε να παραχθούν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Σύμφωνα με τον Α. Fickers υπάρχουν τρία «κύματα»/χρονικές περίοδοι αυτού που ονομάζουμε Digital Humanities. Κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος, το οποίο έχει τις αρχές του στη δεκαετία του 1950 και διήρκεσε περίπου τρεις δεκαετίες, όσοι ασχολούνταν με Digital Humanities αποτελούσαν μια μικρή ομάδα επιστημόνων που είχαν γνώσεις υπολογιστών και προέρχονταν κυρίως από τη γλωσσολογία και δευτερευόντως από την ιστορία. Αυτή η μικρή ομάδα δεν είχε κάποιο ιδιαίτερο αντίκτυπο στην επιστημονική κοινότητα.
Αντιθέτως, το δεύτερο κύμα που διήρκεσε από το 1990 έως το 2010 περίπου, ξεκίνησε με τη μαζική ψηφιοποίηση ιστορικών πηγών. Για να καταστεί δυνατή αυτή η ψηφιοποίηση μεγάλης κλίμακας έπρεπε να δημιουργηθούν οι απαραίτητες υποδομές, καθώς και τα υπολογιστικά εργαλεία που είναι απαραίτητα για τη δημιουργία και αξιοποίηση μεγάλων βάσεων δεδομένων. Είχε σημαντικά αποτελέσματα, όμως υπήρξαν έντονες κριτικές ότι η κατεύθυνση που παίρνει η ιστορική έρευνα καθοδηγείται σε μεγάλο βαθμό- αν όχι αποκλειστικά- από την τεχνολογία (καθώς τα ερευνητικά ερωτήματα τίθενται όχι με γνώμονα το πόσο σημαντικά είναι για την κατανόηση μιας ιστορικής περιόδου, αλλά με κριτήριο το αν μπορούν να απαντηθούν από τις δυνατότητες και τα εργαλεία που παρέχει η τεχνολογία).
Το τρίτο κύμα αναγνωρίζει τις αδυναμίες που έχει το δεύτερο κύμα και φέρνει στο προσκήνιο την ένταση που υπάρχει ανάμεσα στην εξήγηση και την κατανόηση. Η ύπαρξη υπολογιστικών εργαλείων με αυξημένες δυνατότητες συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων δίνει στους ιστορικούς τη δυνατότητα να συλλέγουν Μεγάλα Δεδομένα (Big Data) και να αναγνωρίζουν μέσω της ανάλυσής τους εξηγητικά σχήματα με καθολική ισχύ. Βοηθάει, δηλαδή, στο να εξηγηθεί μία περίοδος. Σύμφωνα όμως με τον Α. Fickers, αυτή η προσέγγιση δεν βοηθάει στην κατανόηση σε βάθος, καθώς δεν καθοδηγείται από συγκεκριμένα ερωτήματα.
Όπως επισήμανε ο A. Fickers, η κλασική ερμηνευτική που χρησιμοποιούμε τους τελευταίους δύο αιώνες (κάποιοι από τους πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους είναι οι Heidegger, Dilthey, Gadamer, Ricoeur, Habermas) είναι απαραίτητη για να πετύχουμε την κατανόηση μιας ιστορικής περιόδου. Συνεπώς, στην παρούσα φάση, βρισκόμαστε ανάμεσα στην κλασική ερμηνευτική από τη μια, και την ερμηνευτική που βασίζεται στην τεχνολογία (technology driven) από την άλλη. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια νέου τύπου διαδικασία που θα συνδυάζει τις δύο προσεγγίσεις που αναφέρθηκαν, έτσι ώστε να καταλήξουμε σε μια νέα «ψηφιακή ερμηνευτική».
Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζονται εργαλεία που προέρχονται από διαφορετικούς κλάδους, όπως η ιστορία, η πληροφορική, η ανθρωπολογία, τα οικονομικά, η γλωσσολογία κ.ά. Στο σημείο αυτό εισέρχεται η έννοια της Ζώνης Συναλλαγών (Trading Zone) που έχει εισάγει ο ιστορικός της επιστήμης Peter Galison. Σύμφωνα με τον Galison, επιστήμονες που προέρχονται από διαφορετικές περιοχές, παρά το γεγονός ότι έχουν μεγάλες διαφορές τόσο ως προς το νόημα ή τη σημασία που αποδίδουν στα αντικείμενα, όσο και ως προς τις πρακτικές που χρησιμοποιούν, μπορούν σε τοπικό επίπεδο να δημιουργήσουν μια κοινή γλώσσα ώστε να μπορούν να επικοινωνήσουν σε μία Ζώνη Συναλλαγών.
Έτσι, μπορούν να μελετήσουν ένα επιστημονικό αντικείμενο από διαφορετικές οπτικές, καταλήγοντας όμως σε μία κοινή προσέγγιση η οποία θα είναι αποτέλεσμα της κοινής δουλειάς τους. Για τον Α. Fickers τo C2DH αποτελεί ένα σημαντικό παράδειγμα Ζώνης Συναλλαγών, όπου ιστορικοί, ανθρωπολόγοι, οικονομολόγοι, ειδικοί στην πληροφορική συνεργάζονται σε έναν κοινό χώρο και παράγουν ψηφιακή ιστορία.
Τι σημαίνει όμως ψηφιακή ιστορία; Πως θα μπορούσε να εμπλουτίσει την ιστορική αφήγηση; Τα συγκεκριμένα ερωτήματα παραμένουν ανοικτά, όμως υπάρχουν κάποιες ιδέες ως προς το τι θα μπορούσαμε να περιμένουμε ως προϊόν ψηφιακής ιστορίας. Όπως επισήμανε ο Α. Fickers, οι ιστορικοί ακόμη και όταν χρησιμοποιούν ψηφιακές πηγές για την αφήγηση της ιστορίας τους (π.χ. τηλεοπτικές ή ραδιοφωνικές εκπομπές, το διαδίκτυο), στο τέλος γράφουν για αυτές τις πηγές. Υπάρχουν όμως και άλλοι τρόποι για να παρουσιαστεί η ιστορία, όπως ντοκιμαντέρ, εικονικές εκθέσεις (visual exhibitions), podcasts κ.ά. Οι ιστορικοί για πολύ καιρό έχουν απαξιώσει αυτά τα μέσα και έχουν παραχωρήσει τη χρήση τους σε μη επαγγελματίες, όπως για παράδειγμα οι δημοσιογράφοι. Αυτό είναι κάτι το οποίο θα πρέπει να αλλάξει, υπογράμμισε ο A. Fickers.
Σημειώνεται ότι η επόμενη διάλεξη του κύκλου “Μεγάλα Δεδομένα, Νέα Μέσα, Ζητήματα Τεκμηρίωσης: Μαθαίνοντας από πρωτοπόρα εγχειρήματα” στο ΕΙΕ θα πραγματοποιηθεί στις 20 Μαρτίου 2019 (18.00-20.00, στα ελληνικά) με εισηγητή τον Χρήστο Αρβανιτίδη, Διευθυντή Ερευνών, Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών, Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Στις 10 Απριλίου 2019 (18.00-20.00, στα αγγλικά), θα μιλήσει ο Jürgen Neyer, Professor and Vice-President of International Affairs, Director of the Centre for the Internet and Human Rights (CIHR), European University Viadrina. Ο κύκλος διαλέξεων θα ολοκληρωθεί στις 8 Μαΐου 2019 (18.00-20.00, στα αγγλικά), με την ομιλία του William Allen, Fellow by Examination in Political and Development Studies, Madgalen College, University of Oxford, Research Officer, Centre on Migration, Policy, and Society (COMPAS).
Όλες οι διαλέξεις, με ελεύθερη είσοδο, πραγματοποιούνται στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και απευθύνονται σε φοιτητές, ερευνητές, επιστήμονες από διαφορετικά επιστημονικά πεδία, στελέχη του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα, αλλά και σε οποιονδήποτε ασχολείται με τον μετασχηματισμό δεδομένων μεγάλης κλίμακας σε πολύτιμη τεκμηρίωση.