Είναι γεγονός πως η κινητικότητα προς την Ανοικτή Επιστήμη συνεχίζεται στην Ελλάδα με ολοένα και μεγαλύτερη δυναμική, ακολουθώντας το παγκόσμιο ρεύμα και επιδιώκοντας να ενημερώσει αλλά και να συμπαρασύρει την ελληνική ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα σε αυτό το νέο μοντέλο παραγωγής και διάδοσης της επιστημονικής γνώσης.
Eτσι, την Πέμπτη 29 και την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου, πραγματοποιήθηκε το Συμπόσιο “Ανοικτή Επιστήμη στον ελληνικό ερευνητικό ιστό: Ερευνητικές Διαδικασίες, Ερευνητικά Δεδομένα, Συνεργασίες”, στον Πολυχώρο Αθηναΐς, στην Αθήνα.
Διοργανώθηκε με πρωτοβουλία του Ερευνητικού Κέντρου “Αθηνά” στο πλαίσιο του OpenAIRE – της ευρωπαϊκής υποδομής για την Ανοικτή Επιστήμη και του RDA Europe 4 – της Ευρωπαϊκής συνιστώσας της πρωτοβουλίας για τα Ερευνητικά Δεδομένα (Research Data Alliance), σε συνεργασία με το HELIX – Hellenic Data Service την Ελληνική Υπηρεσία Δεδομένων.
Στο πλαίσιο του Συμποσίου, εκπρόσωποι των ελληνικών ΑΕΙ και των ερευνητικών κέντρων είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν και να συζητήσουν για τις δράσεις, την εμπειρία και τις προτάσεις τους σχετικά με υφιστάμενες και αναπτυσσόμενες υπηρεσίες και εφαρμογές στον ελληνικό ερευνητικό ιστό, που προάγουν το επιστημονικό έργο που παράγεται στη χώρα μας. Επίσης, έγινε συζήτηση για τις προκλήσεις και τα ζητήματα που χρήζουν ιδιαίτερης μέριμνας, όπως η ευαισθητοποίηση της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας, η χάραξη ενιαίας εθνικής πολιτικής, η κοινή δράση των εμπλεκόμενων φορέων. Τέλος, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν νέες τεχνολογίες και συνέργειες που έχουν στόχο την υποστήριξη της διαλειτουργικότητας μεταξύ των ιδρυματικών συστημάτων, της δημιουργίας Σχεδίων Διαχείρισης Δεδομένων (DMPs), της εγγραφής υπηρεσιών ηλεκτρονικών υποδομών στον Ευρωπαϊκό κατάλογο κλπ
Μεταξύ άλλων, στο Συμπόσιο παρουσίασαν τη δράση τους:
-
η πανευρωπαϊκή υποδομή για την ανοικτή γνώση OpenAIRE, που προωθεί τις υπηρεσίες, τη διαμόρφωση πολιτικής και την εκπαίδευση προς την ανοικτή επιστήμη σε 34 χώρες (στην Ελλάδα ο κόμβος υποστηρίζεται από το Ε.Κ. Αθηνά και το ΣΕΑΒ) και που πρόσφατα απέκτησε νομική υπόσταση με έδρα την Αθήνα
-
η διεθνής πρωτοβουλία RDA, που αναπτύσσει τεχνικές και κοινωνικές γέφυρες για τον ανοικτό διαμοιρασμό και την ανταλλαγή ερευνητικών δεδομένων κάθε τεχνολογίας, είδους και προέλευσης
-
το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας – ΙΤΕ, που μεταξύ άλλων έχει υιοθετήσει τις αρχές ανοικτής πρόσβασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας ERC
-
ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών ΣΕΑΒ και η Ένωση Ευρωπαϊκών Ερευνητικών Βιβλιοθηκών LIBER που παρουσίασαν την εμπειρία τους και τις προτάσεις τους σχετικά με την προώθηση της ανοικτής πρόσβασης στις ελληνικές επιστημονικές δημοσιεύσεις
-
ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών ΕΕΛ/ΛΑΚ, που από το 2008 δραστηριοποιείται για την ανάπτυξη και διάδοση ανοικτού λογισμικού και λογισμικού ανοικτού κώδικα, ανοικτών δεδομένων και περιεχομένου, ανοικτών αδειών χρήσης κ.α. στα ελληνικά ΑΕΙ και τους ερευνητικούς φορείς
-
το Ευρωπαϊκό Νέφος Ανοικτής Επιστήμης EOSC, που υλοποιείται προκειμένου να υπάρξει διασύνδεση των υφιστάμενων ή/και νέων οριζόντιων και θεματικών υποδομών της επιστήμης στο ευρωπαϊκό οικοσύστημα
-
το νεοσύστατο Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας & Καινοτομίας ΕΛΙΔΕΚ που δημιουργήθηκε για να προάγει την έρευνα και την καινοτομία στην Ελλάδα
-
η νέα οριζόντια υποδομή για τα επιστημονικά δεδομένα HELIX που υλοποιείται ως κοινή προσπάθεια του ΕΚ Αθηνά και του ΕΔΕΤ Α.Ε.
-
άλλες υποδομές του Εθνικού Οδικού Χάρτη Ερευνητικών Υποδομών που υλοποιούνται από Ινστιτούτα του Ε.Κ. Αθηνά, το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, το Κέντρο Βιοϊατρικών Ερευνών Αλ. Φλέμινγκ και το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.
Τα παραδείγματα καλών πρακτικών που παρουσιάστηκαν, έδειξαν με τον πιο χειροπιαστό τρόπο πως οι αρχές της ανοικτής επιστήμης οδηγούν σε καλύτερη επιστήμη σε όλα τα στάδια της έρευνας: τη μεθοδολογία και τις ροές εργασιών, τα πρότυπα και το λογισμικό, τα δεδομένα, τις δημοσιεύσεις, την αξιολόγηση. Επιβεβαίωσαν, ακόμα μια φορά, πως τα οφέλη από τις ανοικτές πρακτικές είναι πολυάριθμα: για το έργο που παράγεται (δημοσιεύσεις, δεδομένα, έργα, εκπαιδευτικό υλικό κ.α.), για τους δημιουργούς του (ακαδημαϊκό και ερευνητικό προσωπικό, μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές), για τα ΑΕΙ και τα ερευνητικά κέντρα στα οποία λαμβάνει χώρα η επιστημονική δραστηριότητα:
-
-
η έρευνα και τα αποτελέσματά της γίνονται περισσότερο ανακαλύψιμα, προσβάσιμα, διαλειτουργικά και επαναχρησιμοποιήσιμα (Findable, Accessible, Interoperable, Reusable)
-
η επιρροή και η αναγνωρισιμότητα των επιστημόνων και των φορέων τους αυξάνεται, οδηγώντας μεταξύ άλλων σε ευκαιρίες για νέες συνεργασίες κάθε είδους, στην άντληση νέων πόρων από ευρωπαϊκούς και άλλους φορείς, σε μεγαλύτερη εξωστρέφεια
-
οι λύσεις διαλειτουργικότητας που φέρνουν οι ανοικτές τεχνολογίες αφορούν και τα συστήματα της ανώτατης εκπαίδευσης που παραδοσιακά έχουν αδυναμία αμφίδρομης επικοινωνίας (Ιδρυματικά Αποθετηρία, ΜΟΔΙΠ, ΑΠΕΛΛΑ, ΕΛΚΕ, Φοιτητολόγια κλπ)
-
οι ανοικτές πρακτικές στη διοικητική οργάνωση των ΑΕΙ δημιουργούν νέες προοπτικές και στη βελτίωση των δεικτών ποιότητας στην ανώτατη εκπαίδευση
-
Συμπεράσματα Συμποσίου
-
Κατά την υλοποίηση της ανοικτής επιστήμης, πέρα από την ενσωμάτωση της ψηφιακής τεχνολογίας στις επιστημονικές διαδικασίες, επιβάλλεται η αξιοποίηση της υφιστάμενης τεχνογνωσίας και των υποδομών. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να υποστηριχθούν με κάθε τρόπο οι εθνικές υποδομές και η διασύνδεσή τους (όπως π.χ. η Ελληνική Υπηρεσία Δεδομένων HELIX) καθώς και τα ιδρυματικά αποθετήρια.
-
Η συμβολή του ακαδημαϊκού και ερευνητικού προσωπικού καθώς και των διαχειριστών συστημάτων είναι καθοριστική για την υιοθέτηση των καλών πρακτικών της ανοικτής επιστήμης στα ΑΕΙ, επομένως η ενημέρωση και η εκπαίδευσή τους πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Για το σκοπό αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί σχετικό εκπαιδευτικό υλικό που παρουσιάστηκε στο Συμπόσιο όπως π.χ. τα περιγράμματα μαθημάτων Open Science Training Courses του έργου FOSTER που ήδη είναι υπό μετάφραση στην ελληνική γλώσσα
-
Υπάρχει ανάγκη διαμόρφωσης ενός ενιαίου πλαισίου πολιτικής, το οποίο να περιλαμβάνει τις βασικές αρχές της ανοικτής επιστήμης και ταυτόχρονα τη μέριμνα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων σύμφωνα και με το νέο θεσμικό πλαίσιο GDPR και το γενικότερο κώδικα δεοντολογίας για τους έλληνες επιστήμονες και ερευνητές. Η λογική θα είναι «ανοικτά δεδομένα κατά το δυνατό, κλειστά όσο χρειάζεται» , σύμφωνα με τις FAIR αρχές και με τη χρήση ανοικτών αδειών. Το πλαίσιο αυτό θα αφορά τόσο τους ερευνητές και τους φορείς που πραγματοποιούν έρευνα, όσο και τις ακαδημαϊκές – ερευνητικές υποδομές και τους χρηματοδότες της έρευνας.
-
Είναι απαραίτητο να διαμορφωθεί και στην Ελλάδα ένας εθνικός οδικός χάρτης για την ανοικτή επιστήμη, με τη συνεργασία επιτελικών φορέων όπως του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων και εκείνων των φορέων που διαθέτουν την αναγκαία τεχνογνωσία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Σύνοδος των Πρυτάνεων, δήλωσε μέσω του εκπροσώπου της ότι στηρίζει την ανοικτή επιστήμη και κάλεσε τους φορείς να ενημερώσουν τα ΑΕΙ σε μια από τις επόμενες Συνόδους, προκειμένου να προχωρήσουν οι κοινές συνεργατικές δράσεις προς την κατεύθυνση αυτή.
Σ.σ. Στην ιστοσελίδα του Συμποσίου είναι διαθέσιμα το πρόγραμμα και οι παρουσιάσεις των ομιλητών: https://www.athena-innovation.gr/el/events/open-science-symposium#Program
—
Άρθρο της Κατερίνας Λενάκη.