Κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2020, οι βιβλιοθήκες είχαν την ευκαιρία να αποτελέσουν για πολλούς χρήστες υπηρεσιών την πύλη εισόδου στον ψηφιακό κόσμο. Χάρη στις έγκαιρα εφαρμοσμένες ψηφιακές τεχνολογίες, οι βιβλιοθήκες θα μπορούσαν να διαδραματίσουν έναν σημαντικό ρόλο στη ζωή της σύγχρονης κοινωνίας.
Το πρόσφατο lockdown θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες για τις δημόσιες βιβλιοθήκες, αν δεν ήταν αποφασισμένες να γίνουν ιδιαίτερα ευρηματικές. Παρ’ όλες τις μη προβλέψιμες αλλαγές, οι βιβλιοθηκονόμοι διέκριναν ότι το lockdown και άλλοι περιορισμοί ίσως αποτελούσαν και μια ευκαιρία. Όσο οι φυσικοί χώροι τους παρέμεναν κλειστοί, οι βιβλιοθήκες δεν μπορούσαν να παρέχουν όλο το φάσμα των υπηρεσιών τους. Μετά το αρχικό σοκ, άρχισαν να εφαρμόζουν μέτρα που στόχο είχαν να τους επιτρέψουν να συνεχίσουν την εκπλήρωση του κύριου καθήκοντός τους – άρα να απευθυνθούν σε ανθρώπους εκτός των τοίχων της βιβλιοθήκης.
Αυτό οδήγησε σε μια σημαντική αύξηση των δανεισμών ηλεκτρονικών βιβλίων και των επισκέψεων στις ιστοσελίδες των βιβλιοθηκών, αλλά και σε μια τεράστια αύξηση των εγγραφών στα κανάλια YouTube. Όλες οι δημόσιες εκδηλώσεις βιβλιοθηκών για ομάδες, όπως σχολεία και πανεπιστήμια, νέους γονείς και επιχειρηματίες, μετατέθηκαν στο Διαδίκτυο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, έγινε δυνατή η διεύρυνση του κοινού των δραστηριοτήτων των βιβλιοθηκών. Οι βελτιωμένες ψηφιακές τεχνολογίες έδωσαν τη δυνατότητα στους χρήστες των βιβλιοθηκών να συμμετέχουν σε ένα πλήθος λεσχών ανάγνωσης, μαθημάτων μαγειρικής και εργαστηρίων χειροτεχνίας. Εφόσον αυξήθηκαν οι προσφερόμενες διαδικτυακές δραστηριότητες, δόθηκαν επιπλέον πολύ περισσότερες ευκαιρίες σε ανθρώπους που για λόγους υγείας δεν μπορούσαν να επισκεφθούν τις βιβλιοθήκες να πάρουν μέρος στη ζωή της κοινότητας.
«Οι χρήστες συνηθίζουν το γεγονός ότι η βιβλιοθήκη είναι πολύ περισσότερο ψηφιοποιημένη και δεν επιστρέφουν όλοι στις φυσικές υπηρεσίες»
Κατά τη διάρκεια του 2020, έγινε σαφές ότι οι βιβλιοθήκες βρίσκονται αντιμέτωπες με νέες προκλήσεις σε ό,τι αφορά την ψηφιοποίηση. Η πρώτη πρόκληση ήταν ότι δεν υπήρχε η δυνατότητα φυσικής διανομής των πηγών τους. Άλλες προκλήσεις παρουσιάστηκαν όταν οι βιβλιοθήκες προχώρησαν σε ουσιαστικές αλλαγές των υπηρεσιών τους για να τους προσδώσουν μια προστιθέμενη αξία και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των χρηστών ή ακόμα και να τις διαμορφώσουν, σε ορισμένες περιπτώσεις.
Καθώς προχωρά η ψηφιοποίηση, όλο και λιγότεροι χρήστες υπηρεσιών επιλέγουν τις φυσικές υπηρεσίες, όπως τον δανεισμό βιβλίων ή την επίσκεψη εκδηλώσεων, και προτιμούν υπηρεσίες στις οποίες έχουν διαδικτυακή πρόσβαση. Οι χρήστες συνηθίζουν το γεγονός ότι η βιβλιοθήκη είναι πολύ περισσότερο ψηφιοποιημένη και δεν επιστρέφουν όλοι στις φυσικές υπηρεσίες. Αισιόδοξο είναι το γεγονός ότι ορισμένοι άνθρωποι έχουν αυξημένη παρουσία στη βιβλιοθήκη, αφού χρησιμοποιούν τόσο τις ψηφιακές πηγές όσο και τις εγκαταστάσεις της βιβλιοθήκης. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλεφθεί η τάση αντικατάστασης των φυσικών υπηρεσιών από ψηφιακές.
Όταν ξανάνοιξαν τους χώρους τους, οι βιβλιοθήκες δεν σταμάτησαν να διευρύνουν τις δυνατότητες των ψηφιακών υπηρεσιών τους. Το ψηφιακό κομμάτι του έργου τους βρίσκεται έτσι σε μια διαδικασία συνεχούς εξέλιξης.
«Οι στόχοι των ψηφιακών βοηθημάτων στις βιβλιοθήκες ταξινομούνται σε τρία είδη: α) διευκόλυνση της πρόσβασης και της χρήσης των υπηρεσιών, β) υποστήριξη των χρηστών στην εκμάθηση νέων δεξιοτήτων, και γ) έμπνευση και πληροφόρηση του κοινού»
Η πρόσβαση στη βιβλιοθήκη μέσω μιας ευρέως διαθέσιμης εφαρμογής μπορεί να επηρεάσει θετικά την εικόνα της ως ενός ελκυστικού και προσβάσιμου χώρου για τους επισκέπτες. Από τη μεγάλη ποικιλία εφαρμογών που χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις και οι βιβλιοθήκες, οι χρήστες προτιμούν εκείνες που είναι εύκολα διαθέσιμες και τους επιτρέπουν την ταυτόχρονη εκτέλεση πολλών εργασιών. Έτσι, οι βιβλιοθήκες μπορούν να κάνουν χρήση της Google Street View, που προσφέρει μια εικονική περιήγηση στους χώρους της βιβλιοθήκης, κατά την οποία οι χρήστες μπορούν να δουν τη δομή της βιβλιοθήκης.
Επίσης, καλά αποτελέσματα έδειξε η ανάπτυξη εφαρμογών σελιδοδεικτών για βιβλιοθήκες. Μια εφαρμογή σελιδοδεικτών ή ένας «ψηφιακός βιβλιοθηκονόμος» βοηθούν τους χρήστες να βρουν τη βιβλιογραφία που αναζητούν, ή τους επιτρέπει να παρακολουθούν τη δανειστική τους δραστηριότητα με έναν ενδιαφέροντα, διαδραστικό τρόπο. Για χρήστες που ίσως να δυσκολεύονταν να βρουν βιβλία στη βιβλιοθήκη, οι εφαρμογές αυτές μπορεί να φανούν χρήσιμες.
Οι βιβλιοθήκες μπορούν να καταδυθούν βαθύτερα στον ψηφιακό κόσμο, αντικαθιστώντας ιστοσελίδες που τροφοδοτούνται μέσω crowdsourcing, όπως είναι η Wikipedia. Αυτό μπορεί να συμβάλει ώστε να δημιουργηθεί καλύτερο και ακριβέστερο περιεχόμενο για παρόμοιες διαδικτυακές πηγές.
Οι βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να κατανοούν τη σχέση ανάμεσα στην ψηφιακή και την παραδοσιακή αντιμετώπιση των βιβλίων των βιβλιοθηκών. Προγράμματα όπως το Fingerlink, που επιτρέπουν στους αναγνώστες να χρησιμοποιούν ψηφιακά εργαλεία στην εργασία με έντυπα βιβλία, μπορεί να καλύψουν τις ανάγκες όσων δεν είναι ακόμη βέβαιοι για τις ψηφιακές προτιμήσεις τους.
Οι στόχοι των ψηφιακών βοηθημάτων στις βιβλιοθήκες ταξινομούνται σε τρία είδη: α) διευκόλυνση της πρόσβασης και της χρήσης των υπηρεσιών, β) υποστήριξη των χρηστών στην εκμάθηση νέων δεξιοτήτων, και γ) έμπνευση και πληροφόρηση του κοινού. Οι στόχοι αυτοί μπορούν να επιτευχθούν εάν προσφέρει κανείς τη δυνατότητα στους χρήστες της βιβλιοθήκης να γνωρίσουν ορισμένες από τις πιο προηγμένες τεχνολογίες. Κάθε βιβλιοθήκη μπορεί να ξεκινήσει τον τρισδιάστατο σχεδιασμό και τις τρισδιάστατες εκτυπώσεις, για να εγκαινιάσει ένα Fab Lab για τους χρήστες της.
Αυτή ήταν μια σύντομη παρουσίαση ορισμένων από τα μέτρα που εφάρμοσαν οι βιβλιοθηκονόμοι σε όλο τον κόσμο για να διαθέσουν πληροφορίες μέσω ψηφιακών υπηρεσιών. Τα μέτρα αυτά δείχνουν το πώς βελτιώθηκε η καθημερινή τους εργασία. Είναι αισιόδοξο το γεγονός ότι οι βιβλιοθήκες αυτοσχεδιάζουν και μαθαίνουν καθημερινά από ολοένα καινούργιους ψηφιακούς φορείς σε όλο τον κόσμο. Για τις βιβλιοθήκες ως πολιτιστικούς φορείς το ζητούμενο ήταν ανέκαθεν να μοιράζονται ικανότητες, πολιτισμό και γνώση. Η πανδημία του 2020 έδωσε το έναυσμα στις βιβλιοθήκες να διευρύνουν τα όριά τους, να εστιάσουν ακόμη περισσότερο στις ανάγκες των χρηστών τους και να μάθουν νέους τρόπους επικοινωνίας με τους χρήστες αλλά και παροχής υπηρεσιών που θα κάνουν πιο πλούσια τη ζωή τους. Για να αντεπεξέλθουν στη ζήτηση των χρηστών τους, οι βιβλιοθήκες πρέπει να προσαρμοστούν και στη μελλοντική ψηφιακή πρόοδο.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ
Το „Emerging International Voices“ είναι ένα κοινό εγχείρημα του Goethe-Institut και της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ενώσεων Βιβλιοθηκονόμων και Ιδρυμάτων (IFLA).
ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ
Daria Klenova
Μετάφραση: Πελαγία Τσινάρη
Copyright: Κείμενο: Goethe-Institut, Daria Klenova. Το κείμενο χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές .